Tìm mình trong thế giới hậu tuổi thơ - Đặng Hoàng Giang

Mình đọc cuốn sách năm 18 tuổi. Những bạn trẻ tham gia vào dự án của bác Giang cũng tầm 18 đến 20. Chính vì vậy mà mình rất đồng cảm khi nghe những câu chuyện của họ - những bức màn tối đằng sau cái hào nhoáng mà người ta vẫn gọi là “tuổi trẻ”. Cuốn sách cho mình cảm nhận rõ ràng về thực tế của một thế giới “hậu tuổi thơ”.

Bạn có cuốn này chưa

“Hậu tuổi thơ” là một thế giới ít người nhắc đến. Chúng ta thường nói về tuổi thơ và ví nó đẹp như những trang đầu tiên của một cuốn sách. Chúng ta nói về thanh xuân và tuổi trẻ, cái thời đầy những ước ao khát vọng được chinh phục, như nhà thơ Xuân Diệu từng viết: “Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn / Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần tắm lại”. Nhưng sự thật về một thế giới “hậu tuổi thơ” thì rất ít người biết đến, trong khi đây là giai đoạn mà ai cũng trải qua.

Để đến với thế giới này, tác giả Đặng Hoàng Giang đã tiếp cận, trò chuyện và đồng hành cùng những người trẻ trong suốt hai năm. Ông đã dành hàng trăm giờ đồng hồ để nói chuyện và nhắn tin với họ, đã đi qua hàng ngàn cập nhật Facebook và Instagram, đã xem tranh họ vẽ, nghe nhạc họ chơi và thậm chí là gặp gỡ người thân của họ. Được lắng nghe một cách nghiêm túc, những người trẻ này đã bộc bạch những suy nghĩ thầm kín và những câu chuyện trần trụi mà không phải ai cũng dám nói ra.

Thế giới vắng bóng người lớn

Nếu thiếu sự ấm áp từ người chăm sóc hay đã có một trải nghiệm tuổi thơ cằn cỗi, những người này khi lớn lên họ sẽ ít cởi mở và khó có những mối quan hệ khỏe mạnh, cân bằng, hài hòa. Hà An tâm sự rằng khi cô nói mình không muốn “kinh doanh kinh diếc” gì giống mẹ mà muốn làm những việc có ích cho cộng đồng, mẹ cô đã mắng:

“Có ích cho cộng đồng làm đéo gì. Xong rồi mày để tao chết khô ra à…”

Bên cạnh đó, dù đã không còn nhỏ, nhưng với những người trẻ đang học cách lớn lên thì gia đình vẫn là một điểm tựa vững chắc. Minh Khuê đã từng phải “đình chỉ thai” vì có thai ngoài ý muốn. Trên bàn mổ, cô cảm thấy sợ hãi và cần sự che chở từ mẹ. Nhưng cô biết không thể nói ra chuyện này, vì những lời nói của mẹ sẽ khiến cô cảm thấy đau đớn hơn. “Toàn bọn bị hâm.” Và bố mẹ cô sẽ cho rằng cô là đứa tạo nghiệp, gây tội.

“Tôi vẫn nói chuyện bình thường với mọi người, không ai biết điều gì vừa xảy ra với tôi cả. Tối tôi về nhà muộn để tránh mọi người. Tôi leo lên giường và bịt miệng khóc nức nở, mãi không ngừng được.”

Những đứa trẻ nhầm vai

Hiện tượng “đảo vai” (role reversal) được dùng khi những đứa trẻ trở thành người chăm sóc cho cha mẹ. Sau này xuất hiện thêm khái niệm “phụ huynh hóa” (parentification) chỉ những người vì hoàn cảnh sống mà phải cư xử như phụ huynh đối với cha mẹ của mình. Đây là một trong những trường hợp của “rối loạn vai” (role confusion).

Sống trong chiếc “vai” của phụ huynh, dù có thể nhận được những lời khen ở ngoài xã hội, nhưng họ cũng phải đối mặt những vấn đề về tâm lí. Nếu ranh giới giữa cha mẹ và con cái bị méo mó, người con không đóng vai trò làm con như thông thường, họ sẽ phải vác gánh nặng trong một khoảng thời gian dài tùy vào mức độ, dẫn đến việc đánh mất cơ hội tìm tòi, thử nghiệm và xác định cái tôi, xác định con đường riêng, và cảm thấy tương lai nặng nề, mù mịt, cô độc.

“Tôi mong có người dìu dắt nhưng lại phải dìu dắt bố mẹ tôi.” – Ngân chia sẻ trong câu chuyện của cô.

Mẹ của Đan xem anh phù hợp là người đồng hành hơn bố anh. Bà tâm sự rằng: “Những lúc đau buồn nhất, hoang mang nhất, tôi đều có thể tìm về với Đan để được vỗ về... Đan đã giúp tôi lớn lên về tâm trí rất nhiều.”

Sống trong ngục tù “tình yêu”

Một số người xem con cái của họ là một sự nối dài của bản thân chứ không phải là một cá thể riêng. Họ dựng nên những nhà tù trá hình bằng sự quan tâm và yêu thương. “Bằng cấp là để tốt cho một đứa trẻ.” Câu chuyện của Hải Như là một ví dụ. Ông bà cô muốn thấy cô đi du học nếu không họ sẽ coi đời mình là thất bại. Hay trong câu chuyện của Hương, cô tâm sự rằng đã có một thời bị trầm cảm vì không chịu nổi sức ép của việc học piano, liên tục từ ngày này qua ngày khác đến khi cô giáo bắt nghỉ.

"Mỗi tuần tôi phải hoàn thành bốn, năm tiểu phẩm, nghỉ Tết thì còn nhiều hơn, không trả đủ bài sẽ bị mắng rất ghê."

Nếu đứa trẻ có thể đáp ứng mong muốn của những phụ huynh này, họ sẽ thấy mình được vuốt ve, thỏa mãn và cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa. Ngược lại, nếu đứa trẻ không đáp ứng được mong muốn, họ sẽ cảm thấy đau đớn, sợ hãi, giận dữ, rồi chuyển sang suy sụp, tan vỡ, cáo buộc đứa trẻ là kém cỏi, là ích kỉ, không biết nghĩ cho cha mẹ. Điều này khiến đứa trẻ nếu muốn được yêu thương thì phải làm đúng theo ý họ, không được trái lại dù đúng hay sai, và không bao giờ cho phép mình ngừng cố gắng làm cha mẹ hài lòng.

Với một số người, đây được xem như một “đạo lí sống” bình thường, nhưng hậu quả của nó thì không lường trước được. Một số người trẻ đối mặt với sự trầm cảm, áp lực từ cuộc sống, một số gần như phát điên, thậm chí có những người nghĩ đến việc chọn cái chết.

Hòa tâm sự rằng có lúc cô cảm thấy ghét mọi thứ, ghét cả bản thân mình. Ông của cô muốn nhìn thấy tấm bằng đại học (ngành nào cũng được) nếu không sẽ chết không yên, mặc dù cô được bác sĩ chẩn đoán là bị trầm cảm. Khi thông báo tin này với gia đình, ông bảo cô là “ưng” bị bệnh để không phải cố gắng. Mẹ cô nói “không chịu giao du tiếp xúc với ai thì bị trầm cảm chớ răng.” Cô không nhận được sự quan tâm từ gia đình.

“Giá mà người thân của tôi có thể ôm tôi và nói, “Hòa ơi, con đã mệt nhiều rồi, ông, bà, ba, mẹ ở đây với con. Con hãy nghỉ ngơi, bây giờ không điều gì quan trọng đối với chúng ta bằng sức khỏe của con, chúng ta hiểu con đã không hạnh phúc, chúng ta xin lỗi con vì điều đó”.”

…

Chúng ta không hiếm khi nghe những câu nửa khuyên nhủ, nửa trách móc như “Đừng đổ lỗi cho hoàn cảnh nữa”. Hay là “Tất cả phải do mình, phải mạnh mẽ vượt lên nghịch cảnh”. Đây là câu nói hướng đến những người đã trải qua một tuổi thơ khắc nghiệt, và muốn họ bước vào cuộc sống tương lai chứ đừng mãi nhìn vào quá khứ. Không liên quan nhưng mình thấy đa số nhân vật anime thường có xu hướng vượt lên nghịch cảnh như vậy. Thế còn thực tế thì như thế nào?

“Liệu người ta có thể để những trải nghiệm tuổi thơ sang bên và bước vào cuộc sống tương lai, đơn giản như lật một trang vở?”

Đây là vấn đề được tác giả đề cập đến phần cuối cuốn sách.

Hành trình chữa lành

“Mỗi lần giận dữ, đau đớn hay lo sợ trỗi lên, tôi lại cố gắng nhìn vào nó và đọc tên nó ra.”

Xuân Dương mặc cảm vì gia đình cô chẳng giống ai. Vì một sự cố mà bố cô có hai vợ (chuyện hơi phức tạp nên mình không đi sâu). Hàng xóm khịa cô “Bố mày hai tay hai bà à?”, những lời lẽ xát muối vào tim người khác. Có lúc cô không biết phải vẽ phả hệ như thế nào trong tiết mỹ thuật. Cô cảm thấy bị tổn thương, xấu hổ về gia đình.

Sau này, Dương tham gia vào nhóm đạp xe xuyên Việt. Ở đó, cô gặp những người cũng từng chịu tổn thương tâm lý. Trò chuyện, chia sẻ, lắng nghe, mở lòng với họ, chuyến hành trình đã mang đến sự thay đổi trong cô. Quá trình chữa lành vết thương trong cô đã bắt đầu. Những người bạn mới quen đã cho phép cô nhìn vào nỗi đau của họ, cô cũng từ đó nhìn được vào nỗi đau của mình và chia sẻ nó một cách an toàn.

“Tôi đã được nhìn thấy một cuộc sống rộng lớn hơn rất nhiều, đầy tình yêu thương và độ lượng, và điều này cho tôi lối thoát, giúp tôi tìm được ý nghĩa cho cuộc sống.”

Hôm nay, khi bạn đang ngồi đọc bài viết này, ngoài kia có những người đang phải đối mặt với sự trầm cảm, sống trong một gia đình không hạnh phúc hay chịu đựng sang chấn của một tuổi thơ không trọn vẹn. Làm sao để hiểu hơn về họ khi những gì ta thấy chỉ là bề nổi? Đối với những người trẻ gặp vấn đề tâm lý, cần lắng nghe họ nhiều hơn để có thể thấu cảm sâu sắc hơn. Và thi thoảng, cùng họ chia sẻ những suy nghĩ, cùng đồng cảm với những nỗi đau và bày tỏ sự cảm thông sâu sắc cũng là cách chữa lành cho chính mình.

TÁC GIẢ

TS. Đặng Hoàng Giang là chuyên gia phát triển, nhà hoạt động xã hội và tác giả chính luận. Ông tốt nghiệp kỹ sư tin học tại Đại học Công nghệ Ilmenau, Đức, hiện đang làm việc và sinh sống tại Việt Nam. Các tác phẩm của ông do Nhã Nam xuất bản rất bán chạy: Điểm đến cuộc đời, Bức xúc không làm ta vô can, Đại dương đen, Thiện ác smartphone.

Mình mua cuốn này ở đây: Tìm mình trong thế giới hậu tuổi thơ